Bonkumu ya kala-kala : bakeli Manaka elandaka moyi (calendrier solaire)
Narmer, oyo ayebanaki lisusu na kombo ya Aha, to pe, ya Menes azalaki faraon ya liboso ya Kemet. Bonkumu mibale ya liboso eyebanaki na kombo ya Tiniti.
Mboka-mokonzi ya Tiniti ezalaka bongo engumba ya Tisi. Tisi ezali pembeni ya engumba Abydos. Malita ya bafaraon nyonso ya bonkumu ya liboso pe ndambo ya malita ya bafaraon ya bonkumu ya mibale bamonaki yango na Abydos.
Ezalaki na tango ya bokonzi ya Fraraon Djer, moko ya mokitani ya Narmer, nde bakelaki manaka (calendrier) ya kotanga mikolo kolanda moyi. Bakelaki yango po bazalaki na posa ya koyeba tango nini ya malamu po na kosala bilanga, pe tango nini ya mabe. Bakoko na biso balandaki na bokebi ndenge mayi ya ebale Nile emataka pe ekitaka, ezala na tango ya mvula, ezala na tango ya elanga.
Esaleli oyo eyebanaki na Bikolo nyonso ya bato mwindu na Afrika. Kasi na Kemet nde esika banganga ya Nzambe pe ya Mayele ya Fraron Djer nde bakomaki manaka yango koyeba mokolo mobu ekobanda pe mokolo mobu ekosuka. Bazalaki pe kotala ndenge moyi ezalaki kotambola.
Lisapo ya bakoko ezali pe lisusu koloba ete, Faraon Djer asalaki bitumba na Ekolo Nubia, (lelo oyo na Soudan), na Lybie pe na Sinaï, yang ope na tango wana, bikolo misusu ya Bato mwindu.
br>
Faraon ya suka ya eleko ya Tiniti ezalaki bongo Kasekemwi oyo abalaki Nimatapi, mama na Faraon Djoser. Mobandisi ya bonkumu ya Kemet ya kala. Kasekemwi alendisaki bokasi pe mabongisi ya Ekolo Kemet.